Có một thế hệ nhà văn - sinh viên du học - Cao Viet Dũng

Mở rộng về chủ để, thay đổi về cách viết, tìm đến với những lối diễn đạt khác, các nhà văn trẻ Việt Nam, những người từng sống ở nước ngoài hoặc là sinh viên du học, đang có đóng góp mới mẻ và đa dạng...

Một diện mạo văn chương mới

Có lẽ bức tranh văn chương Việt Nam đã thay đổi. Cách đây vài năm, các nhà văn hải ngoại đã thực hiện một chuyển dịch nho nhỏ cả về đề tài lẫn ngôn ngữ. Nguyễn Danh Bằng, Thuận, Mai Ninh, Lê Minh Hà, Lê Ngọc Mai, Đoàn Minh Phượng... người đưa vào một tiếng Việt biến hóa khá nhiều, người đưa về tiếng Việt của vài chục năm trước, thứ ngôn ngữ người ta không còn dùng nữa nhưng vẫn nằm tiếc nuối trong những tâm hồn giàu niềm hoài cổ.

Có lẽ bức tranh ấy hiện nay còn thay đổi nhiều hơn nữa. Một thế hệ nhà văn - sinh viên du học đang xác lập một tiếng Việt mang tính ngoại lai nhất từ trước đến nay. Văn chương của họ không còn thuần miêu tả phong cảnh, nỗi lòng hay những cảnh ngang trái trong xã hội. Văn chương đó cũng không còn đồng nhất. Thế hệ các nhà văn trẻ này viết văn chương của riêng mình, không quan tâm nhiều đến các khuôn vàng thước ngọc, và rất ít mặc cảm.

Vài năm trước, Phan Việt (tập truyện ngắn Phù phiếm truyện) và Ngọc Cầm Dương (tập truyện ngắn Vấn tóc) đi thoáng qua đời sống văn học Việt Nam như những bất ngờ vui vui. Họ là những người báo hiệu cho một loạt nhà văn trẻ viết văn trên ghế trường đại học ở một nơi nào đó bên ngoài Việt Nam. Trong số đó, hai người có bản năng văn chương mạnh mẽ hơn cả có lẽ là Nguyễn Nguyên Phước với tập truyện ngắn Thượng đế & đất sét (Kiến Thức và NXB Phụ Nữ, 2007) và Vũ Phương Nghi với tiểu thuyết Chuyện lan man đầu thế kỷ (Kiến Thức và NXB Lao Động, 2006).

Tác giả Phan Việt.

Với sự xuất hiện của Vũ Phương Nghi, có lẽ những người sinh vào nửa đầu thập niên 1980 đã có nhà văn của mình. Một nhà văn đích thực, với chỉ một cuốn tiểu thuyết đầu tay. Tôi còn muốn nói hơn thế, nhà văn dày dặn nhất cho đến giờ phút này, người từng khiến nhà văn Nguyễn Khải phải kinh ngạc và có phần bàng hoàng. Khi một nhà văn đích thực xuất hiện, thì đó không phải là một cuộc trình làng một giọng văn, mà là một ẩn định giọng văn.

"Thầy tôi là một người kỳ quặc. Ông luôn thể hiện mong muốn làm những điều đặc biệt" (Thuyết tiến hóa ngược). "Cả hai chúng tôi đều cô đơn trong cách diễn đạt của mình" (Tâm trạng khi điên). Những câu văn của Nguyễn Nguyên Phước rất có thể trở thành đích ngắm cho các nhà ngôn ngữ học purist, nhưng mặt khác, chúng đang chứng minh rằng ngôn ngữ rất không có khuôn mẫu, và không có tính kế thừa nhất định. Và đang thay đổi rất nhanh. Có lẽ đã đến lúc tiếng Việt được cung cấp những khả năng diễn đạt mới mẻ, điều mà ngôn ngữ nào cũng xứng đáng được hưởng.

Ở "bên rìa" hơn, nhưng hết sức sống động và đáng yêu, là các tập du ký, thể loại vốn chỉ có vị trí rất mờ nhạt trong lịch sử văn học Việt Nam, và cũng chỉ được các nhà văn hạ cố để mắt đến, hoặc là viết theo hợp đồng, giống như các nhà văn viết về nước Mỹ sau khi được mời sang tham quan theo các chương trình văn hóa hợp tác, hiện tượng sôi nổi của vài năm trước đây.

Nhiều bài du ký đó cũng được ký tên sinh viên du học, có thể tìm được dễ dàng trên mạng Internet, và cũng có khi được in ra: Ngón tay mình còn thơm mùi oải hương (NXB Trẻ, 2007, 44.000đ), tập "du ký châu Âu" của Ngô Thị Giáng Uyên, những bài viết thơm mùi hoa xứ lạ nồng nàn hương vị cà phê: Irish coffee, Capuccino hoặc Greek coffee pha bằng ấm ibrik, nhưng vẫn không quên cà phê sữa đá gần chợ Bến Thành.

Nhà văn Thuận.

Định danh và sự mới mẻ

Một đặc điểm rất dễ thấy của các nhà văn sống lâu ở nước ngoài: tên riêng mà họ đặt cho các nhân vật của mình hoặc mang màu sắc địa phương nơi họ sống, hoặc mang tính thế giới cao độ. Thuận, nhà văn sống ở Pháp, rút gọn luôn tên của nhân vật chính của mình thành T. (T mất tích, Nhã Nam và NXB Hội Nhà Văn, 2006). Cũng giống như K. của Kafka, T. có tính chất phổ quát hơn nhiều so với Thanh, Tú hoặc Thuận. Nó có thể là Tanah, là Tina (Tumer), hoặc bất kỳ cái tên nào khác, vừa mang tính cá nhân vừa mang tính phổ quát.

Chuyện lan man đầu thế kỷ cũng có một giọng văn và cách đặt tên riêng không thể Trung Quốc hơn: nhân vật nữ chính là Nguyễn Kỳ Cầm, nhân vật suýt trở thành người yêu của nhân vật chính là Trương Thiện Lương. Người bạn ở cùng nhà với "hủ nữ" Nguyễn Kỳ Cầm tên là Doanh (tất nhiên là chúng ta nghĩ đến Doanh Chính), và đến cả chị người Thái Bình quê đặc sệt cũng nhất định phải tên là Diêu. Và, điều rất không nên bỏ qua: cái tên của chính tác giả cũng rất Trung Quốc: Vũ Phương Nghi (một chút thông tin tiểu sử: sinh năm 1983, hiện du học ngành mỹ thuật ở Thượng Hải).

Họ đã đến, và đã góp mặt. Không còn nghi ngờ gì nữa, những đoán định mơ hồ về một "trào lưu" mới mẻ từ những tập truyện của Phan Việt hay Ngọc Cầm Dương đã thật sự trở thành hiện thực. Dòng văn học trẻ trung này giống như một đối trọng và bổ sung hợp lý, cần thiết cho các nhà văn trẻ chung một ý hướng cách tân với những biểu đạt khác, thể hiện rõ ràng nhất trong hai tập truyện ngắn gần đây, Truyện ngắn 8X và Vũ điệu thân gầy, nơi tập trung một số lượng không nhỏ các nhà văn trẻ trong quá trình định hình phong cách và định danh trong nền văn chương nhiều biến động hiện nay.

(Nguồn: Thể Thao & Văn Hóa)